ویژگی‌های شخصیتی به عنوان مهم‌ترین خصوصیاتی است که انسان‌ها یکدیگررا با آن‌ها شناخته و توصیف می‌کنند. گاهی اوقات این ویژگی‌ها ممکن است آنقدر مساله ساز باشند که ما را در ارتباط با اطرافیان دچار مشکل کنند. معمولا افرادی که مشکلات تکراری و مستمر با دیگران دارند، افراد دارای مسایل شخصیتی خاص هستند. گاهی این مشکلات ممکن است چنان شدید باشد که اطرافیان از ارتباط داشتن با آن‌ها طفره رفته و موجب احساس تنهایی و طرد شدگی آن‌ها شود. اصطلاحاً افرادی که دارای مسائل و مشکلات شخصیتی خاص هستند را افراد دارای «اختلال شخصیت» می‌نامند.

طبق تعریف ارائه شده در نظام طبقه بندی بین المللی بیماریهای روانی (www.who.org) و راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (www.psychiatry.org)، اختلال شخصیت «الگویی دیرپا از تجارب درونی، هیجانی، ذهنی، رفتاری و ارتباطی است که موجب مشکل در روابط بین فردی می شود». این الگو معمولاً ارتباطی با ویژگی‌های فرهنگی فرد ندارد.

3 نشانه مهم اختلال شخصیت

افراد دارای اختلال شخصیت معمولاً نشانه‌های رفتاری، ذهنی و ارتباطی زیادی دارند. اما سه نشانه مهم که می‌توان بر اساس آن این افراد را شناسایی کرد عبارتند از:

مشکل در ارتباط­ بین فردی

 افراد دارای اختلال‌شخصیت، معمولاً در روابط بین فردی از ظرفیت و توانایی مطلوبی برخوردار نبوده و در روابط خود با شکست مواجهه می‌شوند. این افراد سابقه طولانی از روابط دوستانه و شکست در آن‌ها دارند. همواره از اینکه ارتباطات و دوستی‌هایشان با شکست مواجهه می‌شود، شکایت دارند. این شکست ها می تواند تجربه‌ای برای روابط باشند؛ ولی معمولاً نسبت به مشکلات تکراریشان در روابط ناآگاه هستند و به این مشکلات ادامه می‌دهند. افراد دارای ویژگی‌های اختلال شخصیت در برقراری روابط پایدار و باثبات بین فردی مشکل دارند و این ویژگی تقریبا مهمترین خصوصیت این افراد است.  

یک مساله مهم در خصوص انواع اختلال شخصیت این است که زندگی کردن با افرادی که دچار اختلال‌شخصیت هستند و یا ویژگی‌هایی از یک اختلال‌شخصیت دارند، کار راحتی نیست. این مشکلات می تواند افراد را با تنش‌های زیادی روبرو کند. اگر در شرف ازدواج هستید، برای شناختن و فهمیدن اینکه آیا طرف مقابلتان دارای ویژگیهای ناسازگارانه شخصیتی است یا نه، می‌توانید به سامانه مشاورلاین مراجعه و از مشاوره با متخصصین باتجربه مشاورلاین استفاده نمایید.

مشکل در هویت

همواره این انتظار وجود دارد که افراد پس از گذراندن سنین نوجوانی به یک هویت باثبات و منسجم از خود برسند، یعنی بدانند که هدف آنها در زندگی چیست؟ چه کاری می خواهند انجام دهند؟ چه برنامه هایی دارند و…. ولی بسیاری از افرادی که اختلال شخصیت دارند، هیچگاه نمی توانند به یک هدف نسبتاً مشخص برسند و این ویژگی می تواند باعث شود که افراد مبتلا به اختلال شخصیت از نظر دیگران افراد آشفته و یا بی هدف به نظر برسند.

داشتن ویژگی های شخصیتی خاص

 همه انسان‌ها ممکن است ویژگی‌هایی داشته باشند که از نظر سایرین، ویژگی‌های خوبی نباشند و گاهی آزاردهنده نیز باشند. اما افرادی که دارای اختلال‌شخصیت هستند، نوع شدید این ویژگی‌ها را دارند. به عنوان مثال، بدبینی یا بی ثبات بودن، ویژگی‌های مطلوبی نیست، اما کسی که دارای بدبینی و بی ثباتی شدید است، می‌تواند این شدت نشان دهنده اختلال شخصیت باشد.  

(برای اطلاعات بیشتر در این زمینه به مقاله “5 نشانه افراد مبتلا به اختلال‌شخصیت” مراجعه کنید.)

انواع اختلال شخصیت

اگر افراد دارای نشانه‌های اختلال شخصیت باشند، ممکن است در یک یا چند گروه زیر قرار بگیرند.

اختلال شخصیت پارانوئید

بی‌اعتمادی و بدبینی شدید نسبت به دیگران از جمله ویژگی‌های بارز این افراد است. کسانی که دارای شخصیت پارانوئید هستند، معمولاً بدون داشتن دلایل محکم به دیگران شک می‌کنند، بطور مداوم در صدد کنترل دیگران هستند و فکر می‌کنند اطرافیان و کسانی که به آن‌ها نزدیک می‌شوند، قصد سوء استفاده از آن‌ها را دارند. معمولا این شک و بدبینی محدود به یک یا چند نفر از اطرافیان نیست و اغلب در مورد تقریبا اکثریت افراد خانواده، افراد آشنا، فامیل، دوستان، همکاران و…. رخ می‌دهد.

( برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد می‌توانید به مقاله “آیا درمان قطعی برای بیماری پارانویید وجود دارد؟” مراجعه کنید.)

اختلال شخصیت اسکیزوئید

اختلال شخصیت اسکیزوئید ویژگی افرادی است که در روابط صمیمانه با دیگران دچار مشکل بوده و تمایلی به برقراری رابطه با دیگران ندارند. این افراد ترجیح می­‌دهند تنها باشند و از تنها بودن رنجیده نمی‌­شوند.  افراد اسکیزوئید از نظر شغلی نیز دنبال مشاغلی هستند که در آن بتوانند تنها و بدون نیاز به ارتباط با دیگران کار کنند. بطور کلی، چنین افرادی ارزش زیادی برای تنهایی خود قائل می­‌شوند. بسیاری از این افراد تمایل به ازدواج، رابطه جنسی، صمیمیت و … ندارند. نکته قابل ذکر این است که در برخی اختلالات مانند افسردگی نیز افراد ممکن است نسبت به روابط اجتماعی بی میل شوند، اما این بی میلی موقتی است و با کاهش افسردگی بهبود می‌یابد. اما در شخصیت اسکیزوئید این بی میلی تقریبا همیشه و نسبت به تمام روابط اجتماعی وجود دارد. شما برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص بی میلی به روابط اجتماعی در افسردگی می‌توانید به مقاله ” افسردگی چیست؟” مراجع کنید.

اختلال شخصیت اسکیزوتایپال

حتماً در اطرافتان و یا در افراد کوچه و بازار کسانی را دیده اید که به نظر ظاهر و رفتار عجیب و متفاوتی دارند. چنین افرادی شاید دارای شخصیت اسکیزوتایپال باشند. افراد اسکیزوتایپال از نظر فکری معمولاً باورهای غیرعادی، اعتقاد به نیروهای جادویی و رفتارهای خاص دارند. این ویژگی‌ها اغلب موجب دور شدن اطرافیان از آن‌ها می‌شود. چنین افرادی ممکن است گردن آویزها، تتوها و لباس‌های خاصی بر تن داشته باشند که متفاوت از عرف اجتماع است.

اختلال شخصیت مرزی

مهم‌ترین ویژگی افراد دارای شخصیت مرزی، رفتارهای شدیداً بی ثبات، آسیب زدن به خود، احساس پوچی مستمر، ناپایداری عاطفی و مشکل در روابط بین فردی است. گاهی مشکلات این افراد چنان شدید است که توسط اطرافیان و خانواده برای مشاوره و درمان ارجاع داده می‌شوند. یا اینکه اطرافیان از مشاوره آنلاین برای چگونگی ادامه رابطه با آنها مشاوره می‌گیرند. افراد مبتلا به شخصیت مرزی به دلیل بی‌ثباتی‌های مکرر در روابط بین فردی و اجتماعی و بی‌ثباتی‌های خلقی معمولاً توانایی حفظ روابط طولانی مدت با بقیه افراد را ندارند و مدام در حال تنش و تعارض با دیگران هستند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد اختلال‌شخصیت مرزی میتوانید به مقالات” 6 نشانه‌­ی وجود شخصیت مرزی یا بوردرلاین در فرد” مراجعه نمایید.

اختلال‌شخصیت ضداجتماعی

 اختلال شخصیت ضداجتماعی معمولاً مشخصه کسانی است که ارتباط ابزاری با سایرین دارند. این افراد در تلاشند تا دیگران را فریب داده، به آن‌ها دروغ بگویند و یا از آنها سوء استفاده کنند. چنین افرادی احتمال زیادی دارد که درگیری قانونی داشته باشند و یا به زندان بیافتند. معمولاً افراد دارای این اختلال تمایلی به دریافت مشاوره ندارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی زمانی که دیگران را آزار می‌دهند و یا از آنها سوء استفاده می‌کنند دچار پشیمانی و یا عذاب وجدان نمی‌شوند و به راحتی می‌توانند حقوق دیگران را به نفع خود نادیده بگیرند.

اختلال‌شخصیت خودشیفته

افراد با شخصیت خود شیفته کسانی هستند که برای خود ارزش و شایستگی ویژه و بیشتری قائل شده، خود را مهم‌تر از دیگران می‌دانند، بر موفقیت‌ها و دستاوردهای خود بیشتر از سایرین تاکید می‌کنند و همواره با یک ذهنیت برتر بودن (از نظر هوش، زیبایی، قدرت و ….) در روابط ظاهر می‌شوند. این افراد در برقراری رابطه بهنجار با دیگران به شدت دچار مشکل هستند. افراد خودشیفته معمولا در توانایی‌های خود غلو کرده و مدام آن‌ها را به رخ دیگران می‌کشند. این افراد معمولا افراد خودخواهی به نظر می‌رسند که یک سر و گردن خود را بالاتر از بقیه می‌بینند. معمولا آدم ها از معاشرت با افراد دارای شخصیت خودشیفته خشنود نمی‌شوند و به همین علت تا حد ممکن سعی می‌کنند از آن‌ها دوری کنند. برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در خصوص مشکلات شخصیت خودشیفته می‌توانید به مقاله “اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟” مراجعه کنید.

اختلال شخصیت نمایشی

شاید در اطرافتان افرادی را دیده باشید که مدام دنبال توجه طلبی با رفتارهای ناشایست و هیجانی هستند. چنین آدم‌هایی از مشکلات شخصیت نمایشی رنج می‌برند. این افراد از هر روشی سعی می­‌کنند تا نظر دیگران را جلب کنند. معمولاً رفتارهای ناپخته آنها شامل تغییرات سریع ظاهری، استفاده از رنگ های نامتعارف برای پوشش، آرایش غلیظ، تغییر دادن تن صدا، نازک کردن صدا، خودنمایی و اقدامات نمایشگرانه است. هدف چنین افرادی فقط جلب توجه است نه چیز دیگر! به همین دلیل است که افراد نمایشی وقتی رابطه­‌ای را شروع می­‌کنند، نمی‌­توانند ‌آن را ادامه دهند. هیجان و احساساتی که این افراد نشان می‌دهند، معمولاً سطحی است. هر کس به آنها نزدیک می‌شود، پس از مدتی از دستشان خسته می‌شود. برای آشنایی بیشتر با ویژگی‌های افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی می‌توانید به مقاله ” اختلال شخصیت نمایش چیست؟” مراجعه کنید.

اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری گزین

حتماً در میان دوستان یا اطرافیان کسانی را دیده­‌اید که علاقه زیادی به برقراری رابطه با دیگران دارند؛ اما به دلیل ترس از مورد انتقاد واقع شدن از این روابط فرار می­‌کنند. چنین افرادی دارای نشانه‌های مشکل شخصیت اجتنابی یا دوری گزین هستند. این افراد از اینکه توسط دیگران بد ارزیابی شوند به شدت می‌ترسند. این امر باعث می شود که غار تنهایی را برای خود انتخاب کرده و عطای روابط را به لقای آن ببخشند.

معمولاً روان درمانی برای افراد مبتلا به اختلال‌شخصیت اجتنابی مفید است. آن‌ها در جلسات مشاوره حضوری یا  آنلاین یاد می‌گیرند که چگونه به چالش با افکار و رفتار مرتبط با این ویژگی­‌ها پرداخته و آنها را تغییر دهند.

• اختلال شخصیت وابسته

وجه مشخصه مشکل شخصیت وابسته، اعتماد به نفس پایین و اتکای بیش از اندازه به دیگران است. این وابستگی به افرادی است که با آنها بیشتر صمیمی‌­تر هستند. چنین شخصیت­‌هایی در اکثر تصمیمات زندگی، حتی تصمیمات کوچک نیازمند تایید دیگران هستند. معمولاً این افراد نیاز دارند که یک نفر در کنارشان باشد تا بتوانند کاری را شروع کرده و به اتمام برسانند. افرادی که شخصیت وابسته دارند اغلب روابط طولانی مدتی ندارند، زیرا از سمت بقیه کنار گذاشته می‌شوند. واقعیت این است که آدم‌­ها دوست ندارند یک نفر مدام به آن‌ها بچسبد. اما افراد وابسته چنین حسی را در دیگران ایجاد می­‌کنند. برای آشنایی بیشتر با شخصیت وابسته میتوانید به  مقاله”اختلال شخصیت وابسته چیست؟” مراجعه نمایید.

اختلال شخصیت وسواسی- اجباری

افراد دارای مشکل شخصیت وسواسی- اجباری دارای یک الگوی فراگیر از اشتغال ذهنی با نظم و ترتیب، کمال گرایی شدید، کنترل کردن مداوم دیگران و انعطاف ناپذیری در تصمیمات است. چنین افرادی هم موجب آزردگی خود می‌شوند و هم اینکه دیگران را به شدت اذیت می‌کنند. زندگی کردن با چنین افرادی معمولاً بسیار سختی است. چرا که این افراد اغلب دوست دارند که تمام امور و مسایل زیر نظر و تحت کنترل آن‌ها باشد. افراد دارای شخصیت وسواسی استاندارها و معیارهای سفت و سختی دارند. کنار گذاشتن این معیارها برای آن‌ها غیر ممکن است. این افراد نمی‌­توانند شلوغی و بی نظمی را تحمل کنند. هر گونه بی نظمی ممکن است تمرکز آن‌ها را مختل کند. زندگی کردن با چنین افرادی ممکن است پر استرس و کسالت بار باشد.

2 روش تشخیص اختلالات شخصیت

برای تشخیص دقیق اختلالات شخصیت و نشانه­‌های آن دو روش مهم و پرکاربرد وجود دارد:

• مشاوره با متخصصان روانشناسی

تشخیص اختلالات شخصیت معمولاً کار دشواری بوده و مستلزم رویکردی تخصصی است. اگر هدف شما تشخیص دقیق نشانه­‌های اختلالات شخصیت باشد، می‌­توانید از متخصصین خبره کمک بگیرید. معمولاً روانشناسان و مشاوران متخصص از طریق مصاحبه، ویژگی‌­ها و نشانه­‌های اختلالات شخصیت را ارزیابی می­‌کنند. متخصصین امر ممکن است در کنار مصاحبه از روش­‌های دیگر تشخیص گذاری نیز استفاده کنند. مجموعه «مشاورلاین» متشکل از روانشناسان بالینی، روانپزشکان و مشاورانی است که به صورت حرفه­ای به تشخیص و درمان اختلال شخصیت می­پردازند. در صورت تمایل می‌توانید با همکاران سامانه «مشاورلاین» تماس گرفته و از راهنمایی تخصصی آن‌ها بهره‌مند شوید.

• استفاده از تست‌های شخصیت

آزمون‌­ها یا تست‌­های شخصیت جزو ابزارهای کمک تشخیصی هستند. از این ابزار به منظور غربالگری اولیه یا قطعی شدن تشخیص استفاده می‌­شود. برای بررسی اینکه آیا نشانه‌ه­ای از اختلال شخصیت در شما وجود دارد می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید. در بخش آزمون‌های روانشناختی سامانه «مشاورلاین» چند تست بررسی نشانه‌­های اختلال شخصیت وجود دارد. این تست‌ها از جدیدترین ابزارهای تشخیص گذاری اختلال شخصیت بوده و مورد تایید انجمن روانپزشکی آمریکا هستند.

آیا اختلال شخصیت قابل درمان است؟

افراد دارای اختلالات شخصیت به دلایل مختلف نسبت به حضور در جلسات روان درمانی مقاومت دارند. این مقاومت و عدم همکاری ممکن است به دلیل ناآگاهی از مشکل خود و اینکه سا‌‌‌‌ل‌ها با چنین ویژگی­‌های زندگی کرده­‌اند، باشد. از این رو، بطور کلی درمان اختلالات شخصیت سخت و پیچیده است و نیاز به تخصص لازم دارد. به همین دلیل روانشناسان و مشاورانی که به درمان اختلالات شخصیت می­پردازند، کمتر از سایر درمانگران هستند. طبق بررسی­‌های انجام شده با حمایت شاخه 12 انجمن روانشناسی آمریکا (شاخه روانشناسی بالینی)، مشخص شده است که با استفاده از برخی روش‌های درمانی، تعدادی از اختلالات شخصیت مثل اختلالات شخصیت مرزی، شخصیت نمایشی، شخصیت خودشیفته، شخصیت وسواسی- اجباری، شخصیت وابسته، شخصیت اجتنابی، قابل درمان هستند. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه می­توانید به مقاله “درمان اختلالا شخصیت چگونه انجام می‌شود؟” مراجعه نمایید و یا از متخصصان روانشناس بالینی کمک بگیرید.

آیا درمان دارویی برای اختلالات شخصیت موثر است؟

طبق بررسی‌های انجام شده، درمان دارویی فقط در شرایط بحرانی مثل بحران‌هایی که افراد دارای شخصیت مرزی تجربه می‌کنند، می‌تواند موثر باشد. از این رو، داروها هیچ گاه به عنوان درمان خط اول و قطعی برای اختلال شخصیت محسوب نمی‌شوند. بطور کلی، افراد دارای اختلالات شخصیت اگر وارد فرایند درمان شوند، از رواندرمانی بیشتر از سایر روش‌های درمانی سود می‌برند. این افراد می‌توانند از طریق مراجعه حضوری به کلینیک و یا دریافت مشاوره آنلاین در مسیر تغییر نشانه‌­های اختلال خود قرار بگیرند.